Een ambulance met sirene komt
voorbij gevolgd door een stoet toeterende auto's en motors. Voorop rijdt een
motor met daarop iemand die een kruis vasthoudt. Juist. Er is iemand overleden.
Het is een dagelijks tafereel. De ambulance wordt eigenlijk alleen maar
gebruikt voor een begrafenis. Best ironisch.
GETINA WENDA SP.d staat er op het
kruis. Getina is afgestudeerd aan STKIP. De letters die erachter staan is haar
titel die er nu niet meer toe doet, maar die je zelfs tot in je dood status
verleent. Getina had HIV/Aids. Ze heeft in het verleden medicijnen geslikt
hiertegen. Die zijn hier gratis te verkrijgen en als je die medicijnen elke dag
inneemt kan je hiermee gewoon oud worden. Maar haar familie wilde dat ze ermee
stopte. Ze moest volgens hen op God vertrouwen. Maar hiernaast werden er wel
allerlei rituelen gedaan die haar zouden moeten genezen. Ze kwijnde weg en is
afgelopen vrijdag overleden. Veel te jong. Helaas de harde werkelijkheid hier
in Papua. Zo'n 35% van de mensen hier lijdt aan HIV/Aids. Er heerst nog steeds
een groot taboe en schaamte op deze ziekte. We bidden dat de familie van Getina
geen problemen gaat maken om uit te zoeken wat de oorzaak van haar dood is,
want er moet natuurlijk betaald worden. Wij gaan niet naar de duka omdat we het
niet eens zijn met wat de familie met haar gedaan heeft.
Duka's (de begrafenis en de dagen
er omheen) zijn hier aan de orde van de dag. Er gaat haast geen dag voorbij of
we komen een stoet tegen of zien een weg die afgezet is met een zwart vlaggetje.
Afgelopen week waren er om ons heen een aantal sterfgevallen. Al deze jaren was
ik (Jacomien) nog nooit echt bij een duka geweest. Afgelopen donderdag stierf
de broer van Agu (waar ik jaren samen mee in het trainingsteam heb gezeten).
Hij was al langere tijd ziek. Samen met Netty en een aantal vrouwelijke
collega's gaan we zaterdag naar de duka. Ik ben in de veronderstelling dat de
broer allang begraven is omdat meestal de mensen hier begraven of verbrand
worden op dezelfde dag als dat ze zijn overleden. We nemen namens onze school
een zak rijst mee om aan de rouwende familie te geven (je neemt altijd iets van
eten mee, de grote menigte mensen moet een paar dagen lang gevoed worden door
de rouwende familie). We komen binnen in de kampung. Er liggen een aantal geslachte
varkens en het eten in de kookput is bijna gaar. Links zit een rij vrouwen en
voorin op een groot blauw zeil zitten de mannen. Er wordt een klaagzang
aangeheven terwijl wij de kampung binnenlopen. We worden bedankt voor onze
bijdrage. We moeten de mannen een knuffel en/of hand geven. Daarna worden wij
geacht te huilen onder het gezang van de mannen. Onze collega's persen al snel
wat tranen uit hun ogen maar voor Netty en mij is het moeilijk om op commando
te huilen dus hopen we maar dat ze het ons vergeven. Wij willen graag Agu zien
en vragen naar haar. Ze zit in de lange hut. We bukken ons en gaan door de
nauwe opening naar binnen. Het is donker en het stinkt. Het is zo druk en vol
dat ik goed moet kijken waar ik mijn voeten zet. Volgens mij zitten er wel meer
dan 50 vrouwen in de hut! Ik zeig maar neer gelijk bij de opening en ga zitten.
Ik kijk op, mijn ogen zijn wat gewend aan het donker en... kijk recht in het
gezicht van het lijk wat op een meter afstand van me op een soort stoel zit.
Watten steken uit zijn mond en neus. Hij is wat scheefgezakt en er zit iemand
naast die met een takje de vliegen verjaagd. Hij heeft een muts op zijn hoofd
en kleren en nieuwe sportschoenen aan. Het is niet fijn om naar te kijken. Ik
focus me op Agu. De vrouwen zijn aan het reciteren. De moeder haalt
herinneringen op aan de schooltijd van de broer. Er wordt gesnikt. Ik weet me
niet zo goed raad en sla maar een arm om Agu heen die natuurlijk erg verdrietig
is. Ook Yustina (Agu's jongere zus) ken ik. Zij heeft ook bij ons gestudeerd en
gewerkt. We zijn haar een tijdje uit het oog geraakt nadat ze in de ban kwam
van een man die haar een soort onder hypnose bracht waardoor ze met hem sliep.
De man was al getrouwd. Ze raakte zwanger en werd mishandeld door de man. Ze is
weggelopen en Agu heeft haar opgevangen. Ze is een poosje voor mij bevallen van
een meisje. Een prachtig meisje. Afgelopen december is de baby overleden aan
een oorinfectie die over was geslagen naar haar hersenen. 8 maanden oud. Ik had
Yustina nog niet ontmoet sindsdien en huil met haar mee. Wat moet zij
ontzettend verdrietig zijn!
Na de beurtzang praten we met Agu
over haar broer en zijn dood. Ze legt het één en ander uit. De broer zal straks
verbrand worden. Maar eerst zal er gegeten worden. We mogen blijven eten en het
ritueel meemaken. Maar daar bedanken we voor. Dat zal allemaal lang gaan duren.
's Avonds kan ik niet goed
slapen. Ik zie steeds het lijk voor me en voel me niet fijn. Ik ben close met
Agu, maar als je dan op zo'n moment naast haar zit in de hut vlakbij het lijk
dan voel je opeens zo'n enorme afstand tussen onze culturen! Het is haast
onoverbrugbaar. Ook haar familie zit nog zo vast aan oude gewoonten en
tradities. Ze zijn katholiek. We hebben geen idee of ze echt geloven. Moeilijk.
De volgende dag is het zondag en
moet ik weer naar een duka. Dit keer van een Indonesische vrouw. Mevrouw Assa
is gestorven, 62 jaar oud. Zij is de oma van Ivana's vriendinnetje Kayla. Kayla
zit bij Ivana in de klas. We kenden mevrouw Assa niet persoonlijk maar hebben haar
wel een paar keer ontmoet. We worden ook regelmatig uitgenodigd door Kayla's
familie. Kayla's moeder Linda werkt voor MAF en die kennen we goed. Afgelopen
Kerst waren we ook uitgenodigd bij hen thuis. Dus is het netjes om je meeleven
te betuigen.
Mevrouw Assa is geboren en
getogen in Papua. Oorspronkelijk komt ze van een ander eiland. Ze was nu voor
een paar weken in Manado. Ze heeft in het verleden ernstige
gezondheidsproblemen gehad, heeft meerdere keren op sterven gelegen en was
nierpatient. Maar iedere keer kwam ze er wonderbaarlijk genoeg weer bovenop! Ze
ging nu voor een medische check naar Manado en had een bruiloft en moest op een
bijeenkomst spreken. Afgelopen woensdagmorgen om 4u belde ze Linda en vroeg
haar om voor haar te bidden. Ze voelde zich niet goed en wilde naar het
ziekenhuis gaan. Ze vertelde Linda dat ze bereid was om te sterven. Linda en
haar man hebben met haar gebeden tijdens het telefoongesprek. Een half uur
later belde haar vader dat haar moeder al was overleden. Waarschijnlijk aan een
hartaanval. Linda is de laatste die haar gesproken heeft.
Voor Linda en haar familie breekt
er een enorme drukte aan. Linda vliegt naar Manado. Daar wordt een duka
gehouden. Vervolgens wordt haar moeder naar Sentani gevlogen waar ook een duka
wordt gehouden. Ze is daar geboren en er woont veel familie aan de kust.
Vrijdag komt ze in Wamena aan en ook hier is natuurlijk een duka. Elke dag zijn
er diensten voor haar bij hen in de tuin. Ze kan nog niet begraven worden omdat
haar jongste zoon Elijah uit Canada nog niet is gearriveerd.
Op facebook komen foto's voorbij
van een dode mevrouw Assa. Iets waar wij niets van snappen. Indonesische mensen
zijn altijd heel netjes en beleefd en voorzichtig maar als er iemand is
overleden dan ga je er gewoon naast poseren en je zet die foto op facebook.
Onbegrijpelijk. Maar op deze manier mama Assa dus al meerdere keren voorbij
zien komen deze week.
Samen met nog een aantal blanken
gaan Ivana en ik naar de ochtenddienst. Mevrouw Assa was een bijzondere vrouw,
een invloedrijk persoon. Samen met haar man heeft ze achter in haar tuin een
weeshuis. Ze betekende veel voor haar kerk, ze ging daar ook voor. In de dienst
komt vaak naar voren dat ze een biddende vrouw was die een hart had voor de
mensen hier en ook voor moslims. Ze was een goede spreekster. De tuin staat vol
met gekleurde kransen en bloemen van allerlei kerken en families. Er hangen
spanddoeken op met foto's van de vrouw en bijbelteksten erop. Verschillende
mensen doen hun woordje en er wordt veel gezongen. Na afloop van de dienst gaan
we naar binnen om de familie te condoleren. Ivana vindt het een beetje eng en
blijft bij de ingang. Ze is nog nooit op een begrafenis geweest. Ze is blij om
Kayla te zien en Kayla is duidelijk blij om Ivana te zien. De kist staat midden
in de kamer. De familie zit er omheen. De kist is nog open. Linda vertelt dat
dat echt een wonder is. Ze is woensdag al overleden en het is nu zondag. Ze
ziet er nog steeds mooi uit en dat na al dat reizen en zonder koeling! (Vaak
spuiten ze hier een soort spul in wat het lichaam iets langer goed kan houden).
Elijah is inmiddels ook gearriveerd. We betuigen ons meeleven en natuurlijk
worden we uitgenodigd om te blijven eten. Er is heerlijk eten. Wat een werk om
elke dag zoveel mensen te voeden! De sfeer is goed, ontspannen. Er heerst
blijheid omdat moeder Assa nu voor eeuwig gelukkig is, maar natuurlijk ook een
groot verdriet om het gemis.
Buiten zien we dat het graf in de
tuin al klaar is gemaakt voor morgen. In het graf is cement gestort en het is wit
geschilderd. Moeder Assa zal op het veld voor het weeshuis begraven worden.
Het was heel bijzonder om deze
duka's mee te maken. Twee totaal verschillende duka's. Twee totaal
verschillende culturen. Maar ook moeilijk om te zien dat vooral Papua's hier zoveel
duka's hebben. Agu was vandaag alweer hier op school. Weer even vrolijk als
altijd. Alsof er niets is gebeurd. De dood hoort hier zoveel meer bij het leven
dan in Nederland!
Ik vind het niet netjes om foto's
te maken tijdens een duka. Dus van de eerste (helaas) geen foto's. Van de
tweede heb ik een foto van facebook afgehaald.
