Wilde verhalen

Een ambulance met sirene komt voorbij gevolgd door een stoet toeterende auto's en motors. Voorop rijdt een motor met daarop iemand die een kruis vasthoudt. Juist. Er is iemand overleden. Het is een dagelijks tafereel. De ambulance wordt eigenlijk alleen maar gebruikt voor een begrafenis. Best ironisch.

GETINA WENDA SP.d staat er op het kruis. Getina is afgestudeerd aan STKIP. De letters die erachter staan is haar titel die er nu niet meer toe doet, maar die je zelfs tot in je dood status verleent. Getina had HIV/Aids. Ze heeft in het verleden medicijnen geslikt hiertegen. Die zijn hier gratis te verkrijgen en als je die medicijnen elke dag inneemt kan je hiermee gewoon oud worden. Maar haar familie wilde dat ze ermee stopte. Ze moest volgens hen op God vertrouwen. Maar hiernaast werden er wel allerlei rituelen gedaan die haar zouden moeten genezen. Ze kwijnde weg en is afgelopen vrijdag overleden. Veel te jong. Helaas de harde werkelijkheid hier in Papua. Zo'n 35% van de mensen hier lijdt aan HIV/Aids. Er heerst nog steeds een groot taboe en schaamte op deze ziekte. We bidden dat de familie van Getina geen problemen gaat maken om uit te zoeken wat de oorzaak van haar dood is, want er moet natuurlijk betaald worden. Wij gaan niet naar de duka omdat we het niet eens zijn met wat de familie met haar gedaan heeft.

Duka's (de begrafenis en de dagen er omheen) zijn hier aan de orde van de dag. Er gaat haast geen dag voorbij of we komen een stoet tegen of zien een weg die afgezet is met een zwart vlaggetje. Afgelopen week waren er om ons heen een aantal sterfgevallen. Al deze jaren was ik (Jacomien) nog nooit echt bij een duka geweest. Afgelopen donderdag stierf de broer van Agu (waar ik jaren samen mee in het trainingsteam heb gezeten). Hij was al langere tijd ziek. Samen met Netty en een aantal vrouwelijke collega's gaan we zaterdag naar de duka. Ik ben in de veronderstelling dat de broer allang begraven is omdat meestal de mensen hier begraven of verbrand worden op dezelfde dag als dat ze zijn overleden. We nemen namens onze school een zak rijst mee om aan de rouwende familie te geven (je neemt altijd iets van eten mee, de grote menigte mensen moet een paar dagen lang gevoed worden door de rouwende familie). We komen binnen in de kampung. Er liggen een aantal geslachte varkens en het eten in de kookput is bijna gaar. Links zit een rij vrouwen en voorin op een groot blauw zeil zitten de mannen. Er wordt een klaagzang aangeheven terwijl wij de kampung binnenlopen. We worden bedankt voor onze bijdrage. We moeten de mannen een knuffel en/of hand geven. Daarna worden wij geacht te huilen onder het gezang van de mannen. Onze collega's persen al snel wat tranen uit hun ogen maar voor Netty en mij is het moeilijk om op commando te huilen dus hopen we maar dat ze het ons vergeven. Wij willen graag Agu zien en vragen naar haar. Ze zit in de lange hut. We bukken ons en gaan door de nauwe opening naar binnen. Het is donker en het stinkt. Het is zo druk en vol dat ik goed moet kijken waar ik mijn voeten zet. Volgens mij zitten er wel meer dan 50 vrouwen in de hut! Ik zeig maar neer gelijk bij de opening en ga zitten. Ik kijk op, mijn ogen zijn wat gewend aan het donker en... kijk recht in het gezicht van het lijk wat op een meter afstand van me op een soort stoel zit. Watten steken uit zijn mond en neus. Hij is wat scheefgezakt en er zit iemand naast die met een takje de vliegen verjaagd. Hij heeft een muts op zijn hoofd en kleren en nieuwe sportschoenen aan. Het is niet fijn om naar te kijken. Ik focus me op Agu. De vrouwen zijn aan het reciteren. De moeder haalt herinneringen op aan de schooltijd van de broer. Er wordt gesnikt. Ik weet me niet zo goed raad en sla maar een arm om Agu heen die natuurlijk erg verdrietig is. Ook Yustina (Agu's jongere zus) ken ik. Zij heeft ook bij ons gestudeerd en gewerkt. We zijn haar een tijdje uit het oog geraakt nadat ze in de ban kwam van een man die haar een soort onder hypnose bracht waardoor ze met hem sliep. De man was al getrouwd. Ze raakte zwanger en werd mishandeld door de man. Ze is weggelopen en Agu heeft haar opgevangen. Ze is een poosje voor mij bevallen van een meisje. Een prachtig meisje. Afgelopen december is de baby overleden aan een oorinfectie die over was geslagen naar haar hersenen. 8 maanden oud. Ik had Yustina nog niet ontmoet sindsdien en huil met haar mee. Wat moet zij ontzettend verdrietig zijn!

Na de beurtzang praten we met Agu over haar broer en zijn dood. Ze legt het één en ander uit. De broer zal straks verbrand worden. Maar eerst zal er gegeten worden. We mogen blijven eten en het ritueel meemaken. Maar daar bedanken we voor. Dat zal allemaal lang gaan duren.

's Avonds kan ik niet goed slapen. Ik zie steeds het lijk voor me en voel me niet fijn. Ik ben close met Agu, maar als je dan op zo'n moment naast haar zit in de hut vlakbij het lijk dan voel je opeens zo'n enorme afstand tussen onze culturen! Het is haast onoverbrugbaar. Ook haar familie zit nog zo vast aan oude gewoonten en tradities. Ze zijn katholiek. We hebben geen idee of ze echt geloven. Moeilijk.

De volgende dag is het zondag en moet ik weer naar een duka. Dit keer van een Indonesische vrouw. Mevrouw Assa is gestorven, 62 jaar oud. Zij is de oma van Ivana's vriendinnetje Kayla. Kayla zit bij Ivana in de klas. We kenden mevrouw Assa niet persoonlijk maar hebben haar wel een paar keer ontmoet. We worden ook regelmatig uitgenodigd door Kayla's familie. Kayla's moeder Linda werkt voor MAF en die kennen we goed. Afgelopen Kerst waren we ook uitgenodigd bij hen thuis. Dus is het netjes om je meeleven te betuigen.

Mevrouw Assa is geboren en getogen in Papua. Oorspronkelijk komt ze van een ander eiland. Ze was nu voor een paar weken in Manado. Ze heeft in het verleden ernstige gezondheidsproblemen gehad, heeft meerdere keren op sterven gelegen en was nierpatient. Maar iedere keer kwam ze er wonderbaarlijk genoeg weer bovenop! Ze ging nu voor een medische check naar Manado en had een bruiloft en moest op een bijeenkomst spreken. Afgelopen woensdagmorgen om 4u belde ze Linda en vroeg haar om voor haar te bidden. Ze voelde zich niet goed en wilde naar het ziekenhuis gaan. Ze vertelde Linda dat ze bereid was om te sterven. Linda en haar man hebben met haar gebeden tijdens het telefoongesprek. Een half uur later belde haar vader dat haar moeder al was overleden. Waarschijnlijk aan een hartaanval. Linda is de laatste die haar gesproken heeft.

Voor Linda en haar familie breekt er een enorme drukte aan. Linda vliegt naar Manado. Daar wordt een duka gehouden. Vervolgens wordt haar moeder naar Sentani gevlogen waar ook een duka wordt gehouden. Ze is daar geboren en er woont veel familie aan de kust. Vrijdag komt ze in Wamena aan en ook hier is natuurlijk een duka. Elke dag zijn er diensten voor haar bij hen in de tuin. Ze kan nog niet begraven worden omdat haar jongste zoon Elijah uit Canada nog niet is gearriveerd.

Op facebook komen foto's voorbij van een dode mevrouw Assa. Iets waar wij niets van snappen. Indonesische mensen zijn altijd heel netjes en beleefd en voorzichtig maar als er iemand is overleden dan ga je er gewoon naast poseren en je zet die foto op facebook. Onbegrijpelijk. Maar op deze manier mama Assa dus al meerdere keren voorbij zien komen deze week.

Samen met nog een aantal blanken gaan Ivana en ik naar de ochtenddienst. Mevrouw Assa was een bijzondere vrouw, een invloedrijk persoon. Samen met haar man heeft ze achter in haar tuin een weeshuis. Ze betekende veel voor haar kerk, ze ging daar ook voor. In de dienst komt vaak naar voren dat ze een biddende vrouw was die een hart had voor de mensen hier en ook voor moslims. Ze was een goede spreekster. De tuin staat vol met gekleurde kransen en bloemen van allerlei kerken en families. Er hangen spanddoeken op met foto's van de vrouw en bijbelteksten erop. Verschillende mensen doen hun woordje en er wordt veel gezongen. Na afloop van de dienst gaan we naar binnen om de familie te condoleren. Ivana vindt het een beetje eng en blijft bij de ingang. Ze is nog nooit op een begrafenis geweest. Ze is blij om Kayla te zien en Kayla is duidelijk blij om Ivana te zien. De kist staat midden in de kamer. De familie zit er omheen. De kist is nog open. Linda vertelt dat dat echt een wonder is. Ze is woensdag al overleden en het is nu zondag. Ze ziet er nog steeds mooi uit en dat na al dat reizen en zonder koeling! (Vaak spuiten ze hier een soort spul in wat het lichaam iets langer goed kan houden). Elijah is inmiddels ook gearriveerd. We betuigen ons meeleven en natuurlijk worden we uitgenodigd om te blijven eten. Er is heerlijk eten. Wat een werk om elke dag zoveel mensen te voeden! De sfeer is goed, ontspannen. Er heerst blijheid omdat moeder Assa nu voor eeuwig gelukkig is, maar natuurlijk ook een groot verdriet om het gemis.

Buiten zien we dat het graf in de tuin al klaar is gemaakt voor morgen. In het graf is cement gestort en het is wit geschilderd. Moeder Assa zal op het veld voor het weeshuis begraven worden.

Het was heel bijzonder om deze duka's mee te maken. Twee totaal verschillende duka's. Twee totaal verschillende culturen. Maar ook moeilijk om te zien dat vooral Papua's hier zoveel duka's hebben. Agu was vandaag alweer hier op school. Weer even vrolijk als altijd. Alsof er niets is gebeurd. De dood hoort hier zoveel meer bij het leven dan in Nederland!

Ik vind het niet netjes om foto's te maken tijdens een duka. Dus van de eerste (helaas) geen foto's. Van de tweede heb ik een foto van facebook afgehaald.